Politiek bedrijven

In sommige organisaties hoor je nog wel eens iemand verzuchten dat er politieke spelletjes worden gespeeld. Veel mensen denken dan vaak direct aan (semi-)publieke organisaties, waarin ambtenaren voornamelijk druk zijn om elkaar de bal ofwel de zwarte piet toe te spelen. Wellicht een te generaliserend en wel erg makkelijk denkbeeld, misschien zelfs wel volledig onterecht en onnodig kwetsend. Maar helemaal onlogisch is deze gedachtegang niet als we proberen te beredeneren wat politiek bedrijven binnen organisaties inhoudt en hoe deze stijl van communiceren en acteren tot stand komt.

Wat is politiek handelen?

Politiek handelen gaat over het bereiken van doelstellingen door het beïnvloeden van de beeldvorming en opinie van anderen over een bepaald onderwerp. Door politiek te bedrijven hopen we invloed uit te oefenen op de mening van mensen en zo iets te bereiken.

Dat klinkt toch eigenlijk best positief. Waarom heeft de term 'politiek handelen' in de context van organisatie en management dan zo'n negatieve bijklank? Een aantal redenen liggen voor de hand. De belangrijkste reden is dat politiek bedrijven een middel is dat ingezet kan worden voor meerdere doelen. In positieve zin wordt het ingezet om een bijdrage te leveren aan het bereiken van de doelstellingen van de organisatie. Niet zelden wordt politiek handelen echter ingezet als middel om persoonlijke doelstellingen te bereiken. En dan soms ook nog eens ten koste van anderen, bijvoorbeeld collegae.

Een tweede reden waarom politiek bedrijven een negatieve bijklank heeft, is gerelateerd aan het feit dat er soms sprake is van een overdaad aan politiek in een organisatie. Het lijkt dan vaak niet meer te gaan om de inhoud, om de bedrijfsvoering of het resultaat, maar om het politieke spel zelf. De echt belangrijke zaken worden dan naar de achtergrond verdrongen.

Een andere reden zou gelegen kunnen zijn in het feit dat men op een positieve en negatieve manier politiek kan bedrijven. Een voorbeeld van positief politiek handelen is bijvoorbeeld het lobbyen binnen en buiten de organisatie. Voorbeelden van negatief politiek handelen zijn bijvoorbeeld het verdraaien van de waarheid, vormen van chantage en wellicht ook het 'spel van geven en nemen'. Deze voorbeelden zorgen al snel voor negatieve beeldvorming.

Politiek bedrijven op zichzelf hoeft dus geen probleem te zijn. Mits het juiste doel ermee gediend wordt en mits men kiest voor een positieve aanpak, is politiek bedrijven een van de middelen om succesvol te zijn als manager. Het wordt pas een probleem als de organisatie zelf als 'politiek' bestempeld kan worden.

De politieke organisatie

Een organisatie kunnen we als 'politiek' bestempelen als er in de organisatie bovenmatig veel inspanning wordt geleverd om de mening van collegae te beïnvloeden ten opzichte van het leveren van inspanning om de primaire en ondersteunende processen in de organisatie uit te voeren. Slechts in enkele gevallen kunnen we ons voorstellen dat een dergelijk scheve verhouding gerechtvaardigd zou zijn. Het gaat dan met name om organisaties waarin het primaire proces uit debat, opinievorming en besluitvorming zou bestaan. Voor de meeste organisaties zal echter gelden dat het stempel 'politieke organisatie' zeer ongewenst is.

Waarom dit stempel voor organisatie ongewenst is, laat zich raden. Het politieke spel leidt af van het primaire proces. Mensen zijn meer met hun eigen positie bezig dan met het uitvoeren van hun eigen werkzaamheden. Door politieke belangen wordt er onvoldoende intern gecommuniceerd, waardoor er veel onzekerheid ontstaat en veel wordt gespeculeerd. De verkeerde mensen ontvangen een beloning in de vorm van een promotie, bonus of salarisverhoging en dit demotiveert wellicht de mensen die oprecht trachten hun werk goed uit te voeren.

Veel variaties en gradaties van politiek in organisaties zijn voor te stellen. Metaforen als slangenkuil worden niet zelden gehoord. Het politieke spel beperkt zich vaak ook niet tot de eigen organisatie. Ook klanten, partners, opdrachtgevers en de overheid worden soms verleid om toe te treden tot de arena.

Hoe ontstaat een politieke organisatie?

Hoe komt het toch dat in sommige organisaties het politieke spel zo dominant aanwezig is, terwijl in andere, maar vergelijkbare, organisaties meer aandacht uitgaat naar het primaire proces? Het is voor publieke instellingen te beredeneren dat de financiering een grote rol speelt in dit proces. Budgetten worden jaarlijks verstrekt en hoeven niet echt 'verdiend' te worden. De prestaties van de organisatie en van de individuele medewerkers lijken dan al snel minder interessant en relevant voor de bestuurders en beleidsbepalers. Met prestatiecontracten probeert men toch wat prestatiegerichtheid tot stand te brengen, maar de cultuur verandert maar zelden. Wellicht is cultuur hier wel het sleutelwoord. Politiek bedrijven is een vorm van cultuur of een onderdeel ervan en een organisatiecultuur is een gevolg van vele factoren.

We noemen een aantal mogelijke factoren die bijdragen tot de totstandkoming van een cultuur waarin het bedrijven van politiek een prominente rol vervult:

• Er zijn onvoldoende concrete en meetbare doelstellingen opgesteld voor medewerkers en voor de organisatie.
• Medewerkers worden niet direct aangestuurd op basis van het bereiken van die doelstellingen.
• Er is sprake van een impliciete of expliciete afrekencultuur met voornamelijk de nadruk op negatieve feedback op het functioneren in plaats van een belooncultuur waarin mensen gemotiveerd worden door positieve feedback.
• Er wordt teveel ruimte geboden voor discussie over en aandacht voor randzaken.
• Er is in zijn algemeenheid teveel focus voor redenen waarom iets wel lukt in plaats van oorzaken voor succes.
• Er is een grote afstand tot de basis van ondernemen: meer inkomsten genereren dan uitgaven om zo continuïteit te bewerkstelligen.
• Functies en rollen binnen de organisatie zijn onduidelijk en onvoldoende afgebakend, waardoor mensen hun eigen koninkrijk kunnen creëren. Macht en invloed worden dan ten onrechte factoren van betekenis in het dagelijks functioneren.
• Er wordt weinig en niet open gecommuniceerd. Informatie wordt achtergehouden om negatieve effecten te voorkomen.
• Er is sprake van ongelijke of onevenredig sterke rechtsposities in het personeelsbestand, waardoor mensen zich onschendbaar wanen.

De kracht en de stijl van het management zijn sterk gerelateerd aan alle bovengenoemde factoren. Deze factoren kunnen dan ook van toepassing zijn op elk type organisatie, groot of klein. Men kan echter wel stellen dat (semi-)publieke instellingen van nature een grotere kans lopen om onder invloed te komen van het 'politieke virus'. Er is immers geen natuurlijke commerciële drang tot overleven. Er is geen sprake van een voortdurende ondernemersdruk. Ook voor bedrijfsonderdelen van grote ondernemingen kan deze redenering valide zijn. Hoe dan ook: het gevolg is dat er veel tijd en dus productiecapaciteit onnodig verloren gaat. Het terugdringen van onnodig politiek handelen werkt dus vrijwel zeker rendementsverhogend. De noodzaak voor capabel en sterk management wordt hiermee nog eens onderstreept. Laten we hopen dat deze overweging wordt meegenomen in de huidige politieke discussie over beloning en salaris van topmanagers in de overheid en de semi-overheid.

Depolitiseren van de bedrijfsvoering

Een cultuur beïnvloeden of beheersen is niet eenvoudig (zie ook dit artikel). Er zal multidimensionaal beleid aan ten grondslag moeten liggen om een cultuurverandering te bewerkstelligen. We noemen hier echter een aantal evidente maatregelen die vrijwel zeker een bijdrage leveren aan een grotere productiviteit van de organisatie:

• Zorg ervoor dat de organisatie een duidelijke toekomstvisie heeft en een daaraan gerelateerde strategie met bijbehorende doelstellingen.
• Zorg ervoor dat die visie en strategie bij iedere medewerkers bekend is en door iedereen als leidend principe geaccepteerd wordt.
• Communiceer frequent, open en eerlijk over de realisatie van de doelstellingen.
• Zorg er door functie- en rolbeschrijvingen voor dat iedereen weet wat zijn/haar functie en verantwoordelijkheid is in de organisatie. Combineer dit met een professionele HR-cyclus van beoordeling en beloning.
• Maak medewerkers deelgenoot van successen en potentiële gevaren.
• Zorg door werving en scholing voor sterk leiderschap in de organisatie dat stuurt op kwaliteit en rendement en zorgt voor focus op de primaire processen.
• Herken ongewenst politiek gedrag en bestraf het. Beloon goed, resultaatgericht werk. Maak deze beloningstructuur zichtbaar en voer het beleid consequent, zonder aanziens des persoons, uit.
• Zorg voor voldoende inzicht in de productiviteit van medewerkers, zodat u de mensen kunt belonen die daadwerkelijk van toegevoegde waarde zijn.

Het allerbelangrijkst is in dit verband misschien nog wel dat deelname aan 'het politieke spel' in de organisatie een keuze is en geen noodzaak. We blijven geloven in een zakelijke wereld waarin professionals, die op basis van inzet en de juiste competenties oprecht proberen een bijdrage te leveren aan het bereiken van de ondernemingsdoelstellingen, uiteindelijk ook voor hun inzet beloond zullen worden. Wellicht kunt u hen en ons helpen om dit geloof te versterken.

Tip! Martin Hetebrij over Macht en politiek handelen:

Deze tekst is samengesteld door medewerkers van Management Start.

Reageer op dit artikel...