Startpagina  | Terug  |   © 2006
 
 

GUI Design voor gebruikersvriendelijke systemen

Mensenwerk

Computersystemen en andere systemen worden bediend, beheerd en gebruikt door mensen. Of het nu gaat om een tekstverwerker, een toegangscontrolesysteem of een ERP-systeem: mensen bepalen het succes van het systeem in de praktijk. In een eerder artikel hebben we al eens bekeken hoe een implementatie van een nieuw systeem goed ondersteund kan worden met bijvoorbeeld opleidingen. Veel leveranciers van softwaresystemen proberen echter ook op een andere manier een soepele implementatie te bewerkstelligen. Zij proberen de manier waarop het systeem wordt bediend zo eenvoudige mogelijk te maken. Zo eenvoudig dat opleiden overbodig wordt.

De grafische schil van een programma, datgene wat de gebruiker ziet, noemen we de user interface oftewel de gebruikerinterface. Ook de afkorting "G.U.I." (Graphical User Interface) wordt veel gebruikt. Het ontwerpen van zo'n grafische interface, het zogenaamde GUI Design, is een apart vakgebied. Een hybride vakgebied waarbinnen kennis en inzichten op het gebied van grafische vormgeving, ICT, ergonomie en cognitieve psychologie worden ingezet om te komen tot gebruikersvriendelijke systemen.

Voor de implementatie van een nieuw of verbeterd systeem is opleiding vaak belangrijk. Een goede gebruikerinterface kan de noodzaak voor opleiding wat doen afnemen, maar het is goed om te benadrukken dat succesvol gebruik van een systeem van meer zaken afhankelijk is dan alleen de mate waarin de gebruiker het systeem kan bedienen. Vaak is er aanvullend vakinhoudelijk inzicht nodig en kennis op het gebied van processen en procedures om welk systeem dan ook goed te kunnen bedienen. Voorbeeld: veel jonge mensen groeien tegenwoordig op met Microsoft Windows en Internet. In essentie zullen zij daarom snel met de interface van veel systemen kunnen werken. Maar je moet wel weten wat een spreadsheet is om goed met Microsoft Excel te kunnen werken. Als je niet weet wat een database is, wordt het moeilijk om het maximale uit Microsoft Access te halen. Als je de opbouw van het Internet niet begrijpt, heb je weinig aan een browser als Firefox of Internet Explorer. Met goed en verantwoord GUI Design kunnen we veel bereiken, maar het is niet de oplossing voor elke systeemgerelateerde uitdaging.

Gebruikersvriendelijkheid

Vaak wordt gerept over gebruikervriendelijkheid van een programma. Meestal wordt dan gedoeld op de user interface. Maar wat is vriendelijkheid? Wat wordt er bedoeld als men spreekt van een gebruikersvriendelijke user interface? Kan het systeem snel en efficiënt bediend worden? Is de lay out esthetisch verantwoord? Spreekt het systeem ons bemoedigend toe als we het moeilijk hebben? Het kan geen kwaad de term gebruikersvriendelijkheid te koppelen aan een aantal doelstellingen voor het gebruik van het systeem. Doelstellingen waarbij de gebruiker centraal staat.

Onder andere de volgende doelstellingen hebben betrekking op de gebruikersvriendelijkheid van de user interface:

Aantrekkelijkheid
Is de vormgeving aantrekkelijk? Is het 'leuk' om met het systeem te werken? Is het uiterlijk uitnodigend? Past de vormgeving bij de doelgroep?

Usability (toepasbaarheid)
Kan men alle functionaliteit benutten? Kan men de eigen werkzaamheden goed uitvoeren? Doet het systeem wat het moet doen? Sluit de interface aan op de gebruiksbehoefte?

Effectiviteit
Kan men het werk doelgericht en kwalitatief goed uitvoeren? Is de kans op fouten zo klein mogelijk? Is de opbouw en de structuur van de user interface afgestemd op de taken van de gebruiker?

Efficiëntie
Kan men taken snel, met minimale inspanning en zonder tijdverlies uitvoeren? Zijn er shortcuts voorhanden? Reageert de interface snel op de gebruiker?

Flexibiliteit
Kan men de interface naar eigen inzicht aanpassen? Ondersteunt de interface meerdere werkmethoden?

Leerbaarheid
Is de interface goed te doorgronden? Worden standaarden en conventies ondersteund? Werkt de interface intuïtief? Voorziet de interface de gebruiker van adequate feedback? Wordt 'trial and error' ondersteund? Is er online ondersteuning beschikbaar?

Het is belangrijk om bij het ontwerp van de user interface vooraf goed te bepalen welke doelstellingen prioriteit krijgen. Sommige doelstellingen zijn namelijk conflicterend aan elkaar. Een effectieve interface hoeft bijvoorbeeld niet altijd efficiënt te zijn: Het laten bevestigen van een belangrijke keuze door de gebruiker, bijvoorbeeld voor het verwijderen van gegevens, kan voorkomen dat er fouten worden gemaakt. Maar de benodigde extra actie kan ook leiden tot onnodige vertraging of irritatie.

Voorbeeldige tips

Als bekend is wat belangrijke doelstellingen zijn voor het ontwerp van de user interface, kan worden gestart met het ontwerpen van deze interface. Daarbij is specifieke kennis (van het systeem, de praktische situatie, etc.) en generieke kennis (GUI design, vormgeving, ICT-kennis, etc.) nodig om tot een goed ontwerp te komen. Het is serieus aan te bevelen om van het ontwerp van de user interface een expliciet deelproject te maken van het totale systeemontwikkelingstraject. Het zal de beleving van de gebruikers van uw systeem en daarmee de acceptatie en tevredenheid positief beïnvloeden.

Ter illustratie noemen we hieronder een aantal tips voor het ontwerpen van een goede user interface:

Kleurgebruik:

  1. Schermen geven slechts zelden exact de gedefinieerde kleuren in een interface weer. Bouw daarom een veilige contrastmarge in.
  2. Wist u dat één op de zeven mannen rood moeilijk van groen kunnen onderscheiden? Kleurenblindheid of kleurenzwakheid komt vaker voor dan u denkt. Wees daarom voorzichtig met de kleurencombinaties rood-groen en geel-blauw. Probeer in elk geval altijd voldoende contract te gebruiken. Veel mensen zullen in onderstaande test niet (goed) de boodschap kunnen herkennen.

Ziet u het karakter?

Visuele elementen:

  1. Beelden zeggen meer dan 1000 woorden. Jaja. Maar wist u dat een combinatie van beeld en geluid of beeld en tekst tot veel effectievere perceptie leidt?
  2. Perceptie is erg cultureel bepaald. Uw achtergrond bepaalt uw interpretatie van hetgeen u ziet. Voorkom daarom ambiguiteit en zorg ervoor dat afbeeldingen maar op één manier uitgelegd kunnen worden. u kent vast wel onderstaande afbeelding. Is het nu een oude vrouw of een jonge dame?

Jonge dame of oude vrouw?

Conventies en standaarden:

  1. Sinds de intrede van de Apple MacIntosh en Microsoft Windows zijn mensen gewend aan de zogenaamde 'WIMP'-interface, een GUI die is opgebouwd rondom Windows, Icons, Menus en een Pointing Device (de muisaanwijzer). Deze interface gebruikt enkele conventies die zijn uitgegroeid tot standaarden. Denk bijvoorbeeld aan de menustructuur van programma uit de Microsoft Office suite: deze opbouw is consistent en daarom herkenbaar en snel te doorgronden.
  2. Veel interfaces hanteren het principe W.Y.S.I.W.Y.G: What You See is wat You Get. Er is sprake van gelijkenis tussen de virtuele en de fysieke wereld. Dat geldt bijvoorbeeld voor het afdrukken van informatie op het scherm. Gebruikers zijn aan dit principe gewend geraakt.
  3. Hetzelfde geldt voor gebruik van pictogrammen, indeling van schermen en gebruik van terminologie. Probeer zoveel mogelijk aan te sluiten op wat gemeengoed is geworden en wat logisch is voor uw gebruikers.

Typische WIMP Interface

Cognitieve verwerking:

  1. Onze hersenen bepalen grotendeels hoe we informatie tot ons nemen en verwerken. Wist u dat ons Korte Termijn Geheugen slechts in staat is om tegelijkertijd zes of zeven distinctieve objecten te verwerken? Het is dus belangrijk dat in de user interface duidelijk wordt aangegeven welke grafische elementen op dat moment relevant zijn. Hier geldt duidelijk: overdaad schaadt.
  2. Het menselijk oog zoekt naar symmetrie en structuur in een grafisch scherm om de hoeveelheid informatie goed te kunnen verwerken. Een duidelijk herkenbare structuur zorgt ervoor dat gebruikers sneller en beter de werking van een grafische interface doorgronden. Verticale en horizontale uitlijning en groepering zorgen voor 'rust' op de pagina. Het ziet er niet alleen beter uit, het werkt ook beter!
  3. Mensen leren meestal door te proberen: 'trial and error'. Als de user interface dit ondersteunt, komt het de leerbaarheid en effectiviteit van het systeem ten goede. Duidelijke aanwijzingen en een goede terugkoppeling op acties is daarom belangrijk.

Zo zijn er nog tal van voorbeelden te geven van tips, aanbevelingen en richtlijnen voor het vormgeven van een user interface. GUI Design is een serieus vakgebied dat aandacht verdient. Een investering in goed GUI Design betaalt zich snel terug. Gebruikers leren het systeem sneller en beter te gebruiken, de kans op fouten (en gevolgschade) wordt kleiner en het werk wordt goed ondersteund. Maar ook de gebruikerservaring en klantbeleving worden positief beinvloed. Tevredener klanten zijn het gevolg. En dat is toch een investering waard...


Deze tekst is samengested door Maarten Mijwaart van Management Start.

Reageer op dit artikel...